Uma reflexão a respeito da resiliência regional evolucionária para regiões periféricas

Autores

  • Alexandre Aloys Matte Junior Universidade do Vale do Rio dos Sinos (Unisinos).
  • Janaína Ruffoni Universidade do Vale do Rio dos Sinos (Unisinos).
  • Gisele Spricigo Universidade do Vale do Rio dos Sinos (Unisinos).

DOI:

https://doi.org/10.26767/coloquio.v19i3,%20jul./set..2566

Palavras-chave:

Resiliência Regional Evolucionária; Inovação; Países Emergentes

Resumo

Este artigo apresenta uma revisão bibliográfica de pesquisas sobre a perspectiva evolucionária da resiliência regional, buscando contribuições do tema para regiões periféricas. Foram selecionadas publicações nas bases de Periódicos CAPES, Circle (Lund University) e IDEAS RePEc. Identificou-se que uma região resiliente deve ser capaz de sustentar o desenvolvimento no longo prazo, criando novas trajetórias de crescimento para compensar processos de estagnação e declínio econômico. Foram analisados estudos empíricos sobre resiliência em diferentes regiões, enfatizando-se países emergentes, como casos do Brasil, Chile, Indonésia e Turquia, onde fica evidente que o conceito precisa ser mais explorado para além do continente europeu.

Biografia do Autor

Alexandre Aloys Matte Junior, Universidade do Vale do Rio dos Sinos (Unisinos).

Doutorando em Economia (PPGE-Unisinos). 

Janaína Ruffoni, Universidade do Vale do Rio dos Sinos (Unisinos).

Doutorado em Economia. Professora do Programa de Pós-Graduação em Economia da Universidade do Vale do Rio dos Sinos (Unisinos). 

Gisele Spricigo, Universidade do Vale do Rio dos Sinos (Unisinos).

Doutorado em Economia. Professora do Programa de Pós-Graduação em Economia da Universidade do Vale do Rio dos Sinos (Unisinos).

Referências

ANTONIETTI, R.; BOSCHMA, R. Social capital, resilience and regional diversification in Italy. Papers in Evolutionary Economic Geography, v.18.04, 2018.

BELLINI, N. et al. Tourism and regional economic resilience from a policy perspective: lessons from smart specialization strategies in Europe, European Planning Studies, 2017.

BOSCHMA, R. Towards an Evolutionary Perspective on Regional Resilience, Regional Studies, v. 49:5, p. 733-751, 2015.

BRISTOW, G., HEALY, A. Innovation and regional economic resilience: an exploratory analysis. Ann Reg Sci, v. 60, p. 265–284, 2018.

COENEN, L. et al. Advancing regional innovation systems: What does evolutionary economic geography bring to the policy table? Environment and Planning C: Politics and Space, v. 35, n. 4, p. 600-620, 2017.

COURVISANOS, J.; JAIN, A.; MARDANEH, K. K. Economic Resilience of Regions under Crises: A Study of the Australian Economy, Regional Studies, 2015.

CRESPO et al. Lock-in or lock-out? How structural properties of knowledge networks affect regional resilience. Journal of Economic Geography, v. 14, p. 199–219, 2014.

DAWLEY, S. PIKE, A.; TOMANEY, J. Towards the Resilient Region? Local Economy, v. 25:8, p. 650-667, 2010.

DIDIER, T.; HEVIA, C.; SCHMUKLER, S. L. How resilient and countercyclical were emerging economies during the global financial crisis? Journal of International Money and Finance, v. 31, p. 2052–2077, 2012.

DUSCHL, M. Firm dynamics and regional resilience: an empirical evolutionary perspective. Industrial and Corporate Change, v. 25, n. 5, p. 867-883, 2016.

ERAYDIN, A. Attributes and Characteristics of Regional Resilience: Defining and Measuring the Resilience of Turkish Regions, Regional Studies, 2015.

EVENHUIS, E. New directions in researching regional economic resilience and adaptation. Geography Compass.;11:e12333, 2017.

EXTERCKOTER, R. K.; PUJOL, A. F. T.; SILVA, C. A. Anàlisi bibliomètrica del concepte de resiliència aplicat al desenvolupament regional. Documents d’Anàlisi Geogràfica, vol. 62/2, p. 275-298, 2016.

GONÇALVES, C. Regiões, cidades e comunidades resilientes: novos princípios de desenvolvimento. Revista Brasileira de Gestão Urbana, maio/ago., v. 9(2), p. 371-385, 2017.

GONZÁLEZ-MUZZIO, C. El rol del lugar y el capital social en la resiliencia comunitaria posdesastre. Aproximaciones mediante un estudio de caso después del terremoto del 27/F. EURE, v.39, N. 117, p. 25-48, maio, 2013.

GRUNSVEN, L.; HUTCHINSON, F. E. The evolution of the electronics industry on Batam Island (Riau Islands Province, Indonesia): an evolutionary trajectory contributing to regional resilience? GeoJournal, v. 82, p. 475–492, 2017.

HARRISON, A.; SEPÚLVEDA, C. Learning from Developing Country Experience: Growth and Economic Thought before and after the 2008–2009 Crisis. Comparative Economic Studies, v. 53, p. 431–453, 2011.

HASSINK, R. Regional resilience: a promising concept to explain differences in regional economic adaptability? Cambridge Journal of Regions, Economy and Society, v. 3, p. 45–58, 2010.

HU, X.; YANG, C. Institutional change and divergente economic resilience: Path development of two resource-depleted cities in China. Urban Studies. p. 1–20, 2019.

MACHADO, C. P. et al. System Dynamics and Learning Scenarios for Process Improvement and Regional Resilience: A Study in The Footwear Industry of Southern Brazil. Syst Pract Action Res, v. 32, p. 663–686, 2019.

MARTIN, R. Regional economic resilience, hysteresis and recessionary shocks. Journal of Economic Geography, v. 12, pp. 1–32, 2012.

MARTIN, R.; SUNLEY, P. On the notion of regional economic resilience: conceptualization and explanation. Journal of Economic Geography, v. 15, p. 1–42, 2015.

NAVARRO-ESPIGARRES, J. L.; MARTÍN-SEGURA, J. A.; HERNÁNDEZ-TORRES, E. The role of the service sector in regional economic resilience, The Service Industries Journal, v. 32:4, p. 571-590, 2012.

NEFFKE, F. et al. How Do Regions Diversify over Time? Industry Relatedness and the Development of New Growth Paths in Regions. ECONOMIC GEOGRAPHY, v. 87(3), p. 237–265, 2011.

PENDALL, R.; FOSTER.; COWELL, M. Resilience and regions: building understanding of the metaphor. Resilience and regions: building understanding ofthe metaphor. Cambridge Journal of Regions, Economy and Society, v. 3, p. 71–84, 2010.

PIKE, A.; DAWLEY, S.; TOMANEY, J. Resilience, adaptation and adaptability. Cambridge Journal of Regions, Economy and Society, v. 3, p. 59–70, 2010.

PITTERI, S.; BRESCIANI, L. P. Resiliência regional nas perspectivas teórica e empírica: o caso do Polo Industrial de Cubatão, São Paulo. Revista Brasileira de Gestão e Desenvolvimento Regional, v. 10, n. 1, p. 305-335, jan-abr, 2014.

PLECHERO, M et al. Explaining the past, predicting the future: the influence of regional trajectories on innovation networks of new industries in emerging economies. Industry and Innovation, 2020.

PLUMMER, P.; MCKENZIE, F. H. The evolution of regional capitals in Western Australia: empirical modelling and policy analysis 1984–2014, Rural Society, v. 26:3, p. 238-252, 2017.

PROKKOLA, E. K. Border-regional resilience in EU internal and external border areas in Finland, European Planning Studies, v. 27:8, p. 1587-1606, 2019.

SÁNCHEZ-ZAMORA, P.; GALLARDO-COBOS; CEÑA DELGADO, F. La noción de resiliencia en el análisis de las dinámicas territoriales rurales: Una aproximación al concepto mediante un enfoque territorial. Cuadernos de Desarrollo Rural, 13(77), p. 93-116, 2016.

SCHMIDT, V. K.; ZEN, . Desenvolvimento Regional e Resiliência de Cluster: uma proposta teórica. RPCA – Revista Pensamento Contemporâneo em Administração, v. 13, n. 1, jan. – mar, 2019.

SENSIER, M.; BRISTOW, G.; HEALY, A. Measuring Regional Economic Resilience across Europe: Operationalizing a complex concept. Spatial Economic Analysis, 2016.

SILVA, C. A.; EXTERCKOTER, R. K. Resiliência: Contribuições e desafios para o estudo do desenvolvimento das regiões. GEOgraphia, Ano. 18, Nº37, 2016.

SIMMIE, J.; MARTIN, R. The economic resilience of regions: towards na evolutionary approach. Cambridge Journal of Regions, Economy and Society, v. 3, p. 27–43, 2010.

WINK, R. Regional Economic Resilience: European Experiences and Policy Issues. Raumforsch Raumordn, v. 72, p. 85–91, 2014.

XIAO, X.; BOSCHMA, R.; ANDERSSON, M. Industrial Diversification in Europe: The Differentiated Role of Relatedness, Economic Geography, 94:5, p. 514-549, 2018a.

XIAO, X.; BOSCHMA, R.; ANDERSSON, M. Resilience in the European Union: the effect of the 2008 crisis on the ability of regions in Europe to develop new industrial specializations, Industrial and Corporate Change, Vol. 27, No. 1, p. 15–47, 2018b.

Downloads

Publicado

2022-07-01

Edição

Seção

Artigos